Westers Misverstand

DS, 6 juli

WESTERS MISVERSTAND
Oscar van den Boogaard

DE MAN OP DE MAANDAG — Het Westen en het Oosten kunnen elkaar maar moeilijk begrijpen. In Europa gaan steeds meer stemmen op voor een verbod van de islamitische sluier die de vrouw van top tot teen omzwachtelt. Het zou een mobiele gevangenis zijn. Een teken van onderdrukking. Een belediging voor de waardigheid van de vrouw. Maar is een verbod niet strijdig met het principe van individuele vrijheid? En zou een gesluierde vrouw niet net zo goed kunnen menen dat het westerse ideaalbeeld van de vrouw een keurslijf is dat zij gedwongen is aan te trekken. Onder de boerka's, niqabs en sluiers beleven vrouwen misschien juist een opvallende vrijheid. Ze hoeven zich onder hun mantel van liefde in ieder geval niet te schamen voor dikke benen, brede heupen en hangtieten en ze kunnen denken wat ze willen.
Ik heb onlangs De Europese Harem gelezen, van Erasmusprijswinnares Fatima Mernissi, een sociologe uit Rabat, die in haar boek het grote westerse misverstand over de Arabische vrouw probeert te analyseren. Heel anders dan de boerka's en sluiers van nu zijn de harems door het westen altijd verheerlijkt. Kijk naar de oriëntaalse schilderijen van Ingres, Delacroix of Matisse. In een atmosfeer van bedwelmende parfums, sprankelende fonteinen en zinnelijke muziek kan de man er vrij beschikken over de mooiste vrouwen. Ze worden steeds voorgesteld als odalisken (Turks woord voor slavin) die slechts bestaan voor het privégenot van een enkele meester.

Mannelijke moslimkunstenaars zien de haremvrouwen geheel anders en hebben hen vanaf de achtste eeuw altijd voorgesteld als ruiters op snelle paarden, gewapend met pijl en boog en gekleed in zware mantels. Vrouwen zijn voor hen zelfbewuste vechtersbazen die heel goed weten wat ze zelf verlangen.

Het Arabische woord haraam, waarvan harem is afgeleid betekent oorspronkelijk 'zonde', dat wat absoluut verboden is in de islam. Maar kennelijk is het woord bij het oversteken van de grens in zijn tegendeel veranderd: euforie, bandeloosheid, seks bevrijd van zorgen. Fatima Mernissi noemt het westerse begrip van harems in haar boek uiterst oppervlakkig en cosmetisch. Oosterse vrouwen zijn helemaal niet passief en ondergeschikt. Kijk naar wat er in Iran is gebeurd na de islamitische revolutie en de Iraanse vrouwen veranderden in onverschrokken straatvechters.

In de westerse voorstelling van de harem hebben vrouwen geen vleugels, geen paarden en geen pijlen. Anders dan in de moslimharems woeden er ook geen verschrikkelijke seksoorlogen, waarin vrouwen weerstand bieden, de plannen van mannen verijdelen, en soms zelfs meesteres worden. De westerse man projecteert in de haremvrouw inschikkelijkheid en de bereidwilligheid van vrouwen om te gehoorzamen. Intellectuele gedachtewisseling is het laatste wat hij wil. Maar in de moslimharems is volgens de schrijfster de intellectuele confrontatie met vrouwen een noodzakelijke voorwaarde voor een orgasme.

Mernissi haalt het voorbeeld aan van het beroemde ballet Scheherazade van Diaghilev. Het westen heeft de Scherazade daarmee monddood gemaakt en voorgesteld als een luxehoer. Ze heeft haar het krachtigste erotische wapen dat een oosterse vrouw heeft ontnomen: haar noetk, het vermogen om in woorden te denken en het brein van een man te penetreren met zorgvuldig uitgekozen termen. Wat, vraagt de schrijfster zich af, is in godsnaam de betekenis van een orgasme in een cultuur waar aantrekkelijke vrouwen geen hersens hebben. 'Welke woorden gebruiken de westerlingen voor het orgasme als de vrouw geen verstand heeft. Gemeenschap is per definitie een communicatie tussen twee individueën, en in het Arabisch betekent één woord voor gemeenschap, kijasaî, zelfs letterlijk onderhandelen. En waarover onderhandeld moet worden tijdens de seksuele gemeenschap is de harmonisatie van hoop en verlangen, en dat kan alleen als beide partners hun verstand gebruiken.' Om een intelligente vrouw te verleiden moet de man een meester worden in de kunst van de erotiek. Met Scheherazade bereikt het liefdesbedrijf van Sjahriaar de toppen van zijn kunnen maar zij werd in het westen bestolen van haar intellectuele kracht en het enige wat ze mocht doen was mooi zijn en bevallig met haar heupen zwaaien.

Buikdansen wordt volgens Mernissi in het Midden-Oosten zelden beschouwd als een fysieke prikkeling des vlezes die losstaat van spiritualiteit. Eeuwenlang hebben moeders en tantes kleine meisjes de elementaire bewegingen van het buikdansen als een oefening in weerbaarheid bijgebracht. Een huldiging van het lichaam en een ritueel van zelfbevestiging.

Aan al deze misverstanden moet ik denken als ik gesluierde vrouwen op straat zie lopen en niet in de ogen kan kijken. Ik weet niet of ze wel zo onderdrukt, ongeëmancipeerd en ongelukkig zijn als westerlingen geneigd zijn te denken.

Zolang ze zwijgen zullen we dat in ieder geval niet weten.

Oscar van den Boogaard is schrijver.
De man op de maandag verschijnt wekelijks op maandag.