Vlaamse Intellectuelen op Drift (Geert Buelens)

.

De Morgen, 15 april, p.17.

Geert Buelens vreest voor een Vlaamse variant
van de Amerikaanse Culture Wars
door Geert Buelens

Vlaamse intellectuelen op drift

Geert Buelens is schrijver en hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de universiteit van Utrecht. Hij bestudeert onder meer de links-nationalistische Vlaamse literatuur. Zijn boek Europa Europa! werd begin deze maand bekroond met de ABN Amroprijs voor het beste non-fictieboek van 2008.De 'linkse kerk' lijkt een begrip van het verleden te worden: onder meer de Gravensteengroep (met leden als Etienne Vermeersch, Jan Verheyen en Ludo Abicht) en de recente stukken van schrijvers Benno Barnard en Geert van Istendael illustreren dat de consensus onder Vlaamse intellectuelen vandaag ver te zoeken is, als er ooit al een 'linkse kerk' is geweest. De linkse intellectueel Geert Buelens legt uit waarom het gescherm met kreten als 'censuur' of 'linkse lemmingen' het debat geen goede dienst bewijst.

Als in 2030 na diepgravend onderzoek een boek verschijnt over het intellectuele leven in Vlaanderen aan het begin van de eenentwintigste eeuw, zal de periode 2008-2009 een scharniermoment blijken te zijn. In die jaren sneuvelde immers de schijnbare consensus over twee geloofspunten van de Vlaamse intelligentsia: het multiculturalisme en het voortbestaan van België. De geruchtmakende islamopstellen van Benno Barnard en Geert van Istendael, de Gravensteenmanifesten over de staatshervorming en, vorige week, de petitie naar aanleiding van de (volgens de auteur uit Vlaamse boekhandels geweerde) Mitterrandbiografie van VB'er Koen Dillen (die zijn over het algemeen positief besproken biografie onder pseudoniem publiceerde, red.) vormen slechts enkele van de meest gemediatiseerde voorbeelden van iets wat op een intellectueel schisma begint te lijken. Dat belgicisten als Barnard en Van Istendael optrekken met publicisten die het einde van België bepleiten, mag opmerkelijk zijn, wie de verschillende interviews, manifesten, blogs en petities na elkaar leest, krijgt bovenal de indruk dat het hier gaat om een strijd over de Ware Marsrichting. De dissidenten laten op hun beurt weinig of geen ruimte voor tegenspraak en discussie.De politieke macht mag in dit land dan al decennia voornamelijk in handen zijn van centrumpartijen, de idee dat links het voor het zeggen heeft komt niet helemaal uit de lucht gevallen. Als 1968 ergens iets te betekenen heeft gehad, dan in de media en cultuur. Na het verdwijnen van rechtse vaandeldragers als Manu Ruys en Louis De Lentdecker leek dit landsdeel enkel nog linkse intellectuelen te hebben. Ook al hadden ze minder lezers dan Het Laatste Nieuws of Dag Allemaal, bladen als Humo en De Morgen beheersten gaandeweg het klimaat. Met intellectualisme had dat niets te maken - zijn het beruchte tv-programma Container en het literaire luik van Antwerpen 93 ergens zwaarder aangepakt dan in Humo? - wel met een vorm van humor en kritiek die door beide media met succes is beoefend en die via verwante bijhuizen als Woestijnvis uitgroeide tot een Vlaamse huisstijl. Vaste doelwitten zijn de katholieke kerk en andere instanties die er op moreel en cultureel vlak andere (behoudsgezinde, genuanceerde) standpunten op nahouden.Onder meer Tom Naegels wees er in zijn columns op hoe merkwaardig dit was. Terwijl het stemgedrag van de Vlaming bepaald niet links of antinationalistisch genoemd kon worden, waren er nauwelijks of geen prominente rechtse intellectuelen. Of beter: ze waren er wel (Matthias Storme, bijvoorbeeld), maar ze leken niet meer potten te breken dan wat er nog restte van klein links. De afgelopen jaren is dat echter veranderd.Bart De Wever speelde in die evolutie een symptomatische rol. Als uiterst cassante politicus en columnist bakte hij de zogenaamd linkse media een koekje van eigen deeg: hij verpakte zijn behoudsgezinde boodschap op de door Humo geijkte manier (cynische grapjes, oneliners) en werd omhelsd als de rechtse messias op wie zolang met smart was gewacht. In een commerciële omgeving kun je je het als massamedium immers niet blijven veroorloven om een substantieel deel van het publiek te negeren en dus kwam De Wever als geroepen.Er was echter veel meer aan de hand. Naweeën van Fortuyn en Theo van Gogh, het Hollandse gestuntel rond de beveiliging van Ayaan Hirsi Ali, de door veel media als Clash of Civilizations voorgestelde oorlog tegen de terreur en de bepaald niet afnemende communautaire, etnische en religieuze spanningen in dit land zorgden voor een breuk in de eertijds eendrachtige kring. Opvallend is dat een term als 'linkse kerk', die voorheen enkel in gelederen van Blokkers en internetfora voorkwam, nu ook opduikt in bijdragen van intellectuelen die zichzelf progressief noemen. Die 'kerk' wordt dan voorgesteld als een machtig en repressief blok dat er in al zijn onwetende koppigheid in slaagt elk debat te monopoliseren en daardoor de westerse democratie en verlichting hypothekeert terwijl het zich slaafs onderwerpt aan Franstaligen, dan wel moslims.Vaak is dit echter een verhaal van potten en ketels die om ter zwartst blijken. Zo noemde de Gravensteengroep de mening van andersdenkende intellectuelen "onaanvaardbaar". Barnard vergeleek zijn tegenstanders met Robespierre (als verlichte denkers vermomde verdedigers van de terreur) en "linkse lemmingen" (aan westerse zelfhaat ten gronde gaande 'appeasers'). Om zijn nieuwe, in de praktijk moeilijk samen te denken politieke allianties te laten rijmen, moet Barnard intussen zijn toevlucht nemen tot hogere sofistiek. Zo stelde hij vorige week "wel in multiculturaliteit" te geloven, "althans tussen Vlamingen en Franstaligen". Met andere culturen valt in dit land dus blijkbaar niet samen te leven - hoe hij dat in België als Nederlander organiseert met zijn Amerikaanse vrouw is me niet duidelijk. Te vrezen valt echter dat het maar al te duidelijk is. Of bedoelt Barnard iets anders te zeggen dan dat moslims eigenlijk niet thuishoren in dit land?De petitie over de kwestie-Koen Dillen geef aan dat het hier niet alleen om de Waarheid en de erfenis van de verlichting draait. Anders hadden de actievoerders zich vast eerst terdege geïnformeerd. Het amalgaam van Gravensteners, islambashers, LDD-populisten en schrijvers dat zich achter de petitie schaarde, bleek niet heel goed geïnformeerd. Het boek van Dillen is door De Groene Waterman niet uit de rekken gehaald en het is, net als vele duizenden andere boeken die nooit of slechts heel kort de boekhandel halen, vrij te koop op het internet. Een maand of wat geleden maakte een ander deel van de intelligentsia een soortgelijke uitschuiver toen het naar aanleiding van de kwestie-Erwin Mortier even misplaatst het woord 'censuur' in de mond nam. Tot nader order kan iedereen hier zeggen of drukken wat hij of zij wil, zolang de wet niet wordt overtreden. In die context suggereren dat 'weldenkend links' of de katholieke kerk de vrijheid van meningsuiting bedreigen, is beledigend voor intellectuelen in landen waar de vrijheid van meningsuiting wel degelijk wordt beperkt. (En inderdaad, Benno, dat zijn vaak islamitische landen).Dat het als monolithisch links ervaren Vlaamse intellectuelendom in verschillende fracties uit elkaar valt, is vanuit democratisch oogpunt een goede zaak. De dwingende en verongelijkte toon van veel debatten doet echter de vrees ontstaan dat deze evolutie in de praktijk minder gunstig is. Net nu de Verenigde Staten onder leiding van Obama een einde proberen te maken aan de zo verscheurende en onproductieve Culture Wars, beginnen wij ons te verliezen in even oever- als hopeloze debatten. Terwijl alle denkkracht nodig is om het ontspoorde kapitalisme bij te sturen, wordt gesuggereerd dat ons heil afhangt van het verbieden van hoofddoeken achter een overheidsloket. Terwijl kwaliteitsmedia in steeds acuter gevaar verkeren, schelden we elkaar in die media uit voor fascist, racist en terroristenvriend. Intellectuelen moeten het vooral niet met elkaar eens zijn. Als ze zichzelf 'intellectueel' willen noemen, helpt het misschien toch om twee keer na te denken vooraleer de al dan niet vermeende tegenstander onder het mom van het verlichtingsdenken en de emancipatie te demoniseren.Terwijl alle denkkracht nodig is om het ontspoorde kapitalisme bij te sturen, wordt gesuggereerd dat ons heil afhangt van het verbod op hoofddoeken achter een overheidsloket. En terwijl kwaliteitsmedia in steeds acuter gevaar verkeren, schelden we elkaar in die media uit voor fascist, racist en terroristenvriend.

.