Die Europese grondwet komt er, volgens De Gucht

Buitenland

De Standaard: zaterdag 3 september 2005

Die Europese grondwet komt er, volgens De Gucht

Karel De Gucht laat zich niet ontmoedigen door het Franse en Nederlandse njet

Karel De Gucht heeft aan zijn bezoek aan Burundi, eind vorige week, voor de eedaflegging van de pas verkozen president Nkurunziza, een ontregelde maag overgehouden. Geen beter medicijn in dat geval dan een goeie whiskey, zegt hij, en hij voegt de daad bij het woord. In weerwil van de kritiek die hij heeft gekregen, gaat nog steeds ,,een groot deel van zijn tijd'' naar Midden-Afrika. En hij wijst resoluut elke vorm van europessimisme af. ,,Er is een inherente logica aan de EU, en die komt wel weer bovendrijven.''
De anti-Europese uitslag van de referenda in Frankrijk en Nederland heeft de Unie een politieke en psychologische knauw gegeven. Hoe moet het nu verder?

,,Vergeet niet dat Luxemburg ja gestemd heeft.''

We zijn gered. ,,Als het neen van Frankrijk of Nederland een psychologisch effect heeft op de rest van de EU, dan is er evengoed een psychologisch effect als een land, hoe klein ook, daarna ja zegt tegen de Europese grondwet. Daarmee is de Europese grondwet natuurlijk niet gered. Maar ik zie geen alternatief. Iedereen beseft dat het met deze grondwet zal moeten gebeuren als men de komende jaren iets wil doen. Ik zie niet in hoe je heel die discussie, die anderhalf jaar heeft geduurd, opnieuw zou kunnen beginnen. De grondwet is bovendien niet revolutionair, maar evolutionair, zoals de Unie altijd geweest is.''

Blijft het feit dat Frankrijk en Nederland hem verworpen hebben. En dan zijn de Britten nog niet aan het woord geweest. ,,De redenen waarom de mensen neen hebben gestemd, hebben weinig te maken met de inhoud van dat akkoord. Er speelden allerlei frustraties en angsten mee, maar die hadden weinig te maken met het soort meerderheid waarmee de ministerraad beslist, of met de samenstelling van de Commissie, of met de toegenomen bevoegdheden van het parlement. Dus denk ik: 'Il faut laisser le temps au temps.' Geduld oefenen, en kijken hoe dat evolueert in de komende maanden of zelfs jaren.''

Zegt u nu dat Frankrijk het referendum moet overdoen?

,,Frankrijk moet daarover beslissen. Maar dat moet kunnen.''

,,Dan wordt het misschien zestig procent tegen. In Frankrijk word je nu populair door anti-Europees te zijn.''

,,Alles verandert in het leven.''

,,Ja, maar de diepe reden voor het Franse neen was de verwerping van een Europa waarin Frankrijk niet langer een onbetwiste leidersrol speelt. De Franse bewindslieden hebben Europa aan hun bevolking altijd verkocht als de voortzetting van Frankrijk met andere middelen. ,,Kijk, in alle landen spelen allerlei redenen mee, van algemene en specifieke aard. Een algemene reden is in belangrijke mate de frustratie dat men nooit over de uitbreiding geconsulteerd is, maar nu ineens wel zijn mening moet geven over de grondwet. Bij veel mensen bestaat bovendien de indruk dat nu ook Turkije kan toetreden zonder dat daarover ooit hun mening gevraagd is. Dat is een foute indruk, want we praten nu over onderhandelingen met Turkije, en zeker nog niet over lidmaatschap. Maar de politiek moet zich ook bezighouden met het gevoel dat bij de mensen leeft.''

,,Een tweede algemene reden is de angst voor de globalisering. Veel Europeanen zien de uitbreiding als een symptoom van de globalisering, terwijl de uitbreiding net het enige serieuze antwoord is dat Europa kan formuleren op een globalisering die sowieso onomkeerbaar is.''

,,Daarnaast zijn er gevoeligheden per land. In Frankrijk speelt de reden mee die u aanhaalt, in Italië speelt het gevoel mee dat door de euro de levensduurte enorm gestegen is. Nu mogen financiële experts wel zeggen dat dat niet klopt, maar die perceptie is er nu eenmaal. Elke Italiaan is ervan overtuigd dat de prijs van een cappuccino in een café sinds de invoering van de euro met veertig procent gestegen is. De huurprijzen zijn de hoogte ingeschoten. Is dat een gevolg van de euro? Allicht niet, maar het wordt er wel mee geassocieerd. En dus mag je de Italiaanse twijfels over de euro niet te licht opvatten. Ik denk wel dat een vertrek uit de euro onuitvoerbaar is, maar je mag niet denken dat alleen maar een zonderling in Italië zoiets zegt. Dat ongenoegen projecteert zich dan op de Europese grondwet.''

De Europese grondwet is het beste wat mogelijk is, zegt u, alleen jammer van de uitslag van die referenda. ,,Ja, jammer van de uitslag. Maar ik betreur niet dat die referenda gehouden zijn. Ik ben altijd voorstander geweest van een referendum in België. Nu zeggen er geregeld mensen tegen mij: 'U mag blij zijn dat er hier geen referendum geweest is.' Ik vind dat niet juist. Ik had het veel beter gevonden als de Belgen zich daarover uitgesproken hadden.''

U kunt toch niet zeggen: we gaan door met de grondwet en over twee jaar proberen we het nog eens in de landen die nee gezegd hebben. Als u dat, in de huidige sfeer, in Frankrijk of Nederland probeert, krijgt u een enorme backlash.

,,We moeten nu in de komende twee jaar of zo bewijzen dat de Europese Unie werkt, dat we echt vooruitgang boeken, bijvoorbeeld in de vrijmaking van de diensten. We moeten bewijzen dat Europa werkt. En dan zal men zeggen: 'Kijk, er zijn toch enkele procedures die veranderd moeten worden.' Wel, die procedures zitten dan in de grondwet, want de grondwet gaat vooral over procedures, niet over welk monetair beleid er gevoerd moeten worden.''

Dan had men de tekst toch beter geen grondwet kunnen noemen. ,,Dat argument speelt in Groot-Brittannië, misschien ook in Nederland.''

Ook in Frankrijk. Links heeft gezegd: 'Waar ter wereld vind je een grondwet die voor meer dan de helft gaat over vrijhandel en alle procedures die ermee te maken hebben? Waarom zetten we er dan niet meteen ook de wegcode in?' Een grondwet is doorgaans een beperkt document dat enkele grote principes uiteenzet. ,,Dat is een vals argument. Kijk naar het Verdrag van Rome: daar heb je al de mengeling van procedures en inhoud. Kijk naar de Europese Akte en het Verdrag van Maastricht, en in iets mindere mate naar het Verdrag van Amsterdam: het succes van die verdragen komt juist voort uit de koppeling van de inhoud aan de procedures. Bij de Europese Akte was dat het koppelen van de samenwerkingsprocedure aan een programma voor de interne markt. Iedereen was enthousiast over de interne markt. Dat is toen bejubeld als de grote Europese stap voorwaarts. En nu doet men alsof de eengemaakte markt de neergang van Europa is.''

,,Beeld je eens in dat we naar de Europeanen gaan met een grondwet die alleen de grote principes opsomt. De burgers zouden zeggen: 'Wij keuren geen grondwet goed als we niet weten wat er achteraf met die mooie principes gebeurt.' We zitten nu in een pessimistische fase van de Europese integratie, en ik doe daar niet zo dramatisch over. Als je naar de voorbije vijftig jaren van Europese integratie kijkt, zijn er meer pessimistische dan optimistische fases geweest. Tel de periodes samen waarin de Unie echt vooruitgang heeft geboekt en je komt op vijftien jaar.''

,,Dat we nu weer in een moeilijker fase zitten, is niet abnormaal. Dat betekent niet meteen het einde van de Europese integratie. We zullen ook daar wel weer doorheen komen. Omdat er een inherente logica is aan de EU, en op een bepaald ogenblik zal die weer bovendrijven. Er is geen alternatief voor de EU.''

Ook de Europese diplomatie is niet overal succesvol. Iran gaf de EU een klap in het gezicht door een Europees voorstel voor samenwerking in de vuilnisbak te kieperen en zijn activiteiten voor verrijking van uranium te hervatten. ,, Dat is een zeer moeilijke onderhandeling, maar een diplomatieke oplossing is nog altijd de beste optie. Ook de VS vinden dat. Ze zouden zo'n onderhandeling niet aan Europa hebben uitbesteed als ze zelf een betere oplossing hadden. Europa heeft er op elk ogenblik rekening mee gehouden dat het een bijzonder moeilijk dossier is. Maar op dit moment is dit de best mogelijke benadering. Geen enkele diplomatie kan op dit moment een kant-en-klaar antwoord geven op die kwestie.''

,,Eigenlijk moeten we dat dossier aanpakken zoals een Iraniër dat zou aanpakken. Dat betekent met veel geduld en gesofistikeerde redeneringen. Ik denk dat de Europese diplomatie ertoe toegerust is om dat te doen.''

Twijfelt u eraan dat Iran de ambitie heeft een kernwapen te ontwikkelen?

,,Ik denk dat hun redenering is: 'Als India en Israël kernwapens hebben, waarom zouden wij er dan geen mogen hebben?' De presidentswissel zal daaraan weinig veranderen. Daarover bestaat in Iran een vrij grote consensus. We moeten Iran ervan overtuigen geen kernwapens te ontwikkelen en we moeten daar voldoende compensaties tegenover plaatsen. Europa moet proberen Iran in de internationale gemeenschap op te nemen, ook op economisch vlak. Dat is voor Iran zeer belangrijk, gezien zijn jonge bevolking.''

,,Maar ook Iran moet duidelijk laten zien dat het tot de internationale gemeenschap wil behoren. Dat betekent dat het land alle expliciete en impliciete banden met het terrorisme moet afzweren, ook in de praktijk.''

Waarom zou een fundamentalistische dictatuur zich iets aantrekken van haar bevolking?

,,Ik denk dat vooral in de buitenlandse politiek het ideologische aspect veel minder speelt dan de hard facts of life . Politici, zeker zij die het buitenlandse beleid sturen, zijn meestal veel rationeler dan op het eerste gezicht lijkt. Dat is mijn overtuiging.''

Daladier en Chamberlain dachten ook dat Hitler rationeel zou zijn en zijn land niet zou opofferen aan een oorlog. Maar bij ideologische regimes spelen rationele argumenten geen rol. ,,Ik waag me niet aan een vergelijking tussen Hitler en het huidige Iran.''

De vergelijking slaat op een ideologisch regime waarin de rationaliteit wordt opgeofferd aan de ideologie. ,,Ik denk dat Iran in dit dossier constant balanceert tussen ratio en ideologie. De achtergrond daarvan is de nationale consensus dat Iran recht heeft op een atoomwapen. Maar ook Iran komt nu terug op de kordate afwijzing van het voorstel van de EU. In die tactiek zit een va-et-vient die deel uitmaakt van de onderhandelingsstrategie van de Iraniërs.''

Mia Doornaert en Bart Beirlant